Odyseja to epos Homera, opowiadający o podróży Odyseusza do Itaki po zakończonej wojnie trojańskiej, powrocie do domu i rozprawieniu się z zalotnikami Penelopy.
Po podbiciu Ismar w drodze powrotnej z Troi, wojska Odyseusza zostają zaatakowane i muszą uciekać na morze. Odyseusz wraz z towarzyszami trafili na wyspę cyklopów, gdzie okaleczyli Polifema, aby ujść z życiem z jego pułapki. Polifem przeklina Odysa:
Usłysz mnie, Ziemiotrzęsco, usłysz, czarnogrzywy!
Jeślim syn twój, a tyś jest rodzic mój prawdziwy,
I Ścigaj tego Odysa, zakaż nieść go wodom
Do Itaki, i nigdy niech nie wróci do dom!
A choćby przeznaczenie oglądać mu dało
Ziemię ojców, dom własny i w nim pozostałą
Rodzinę, to najpóźniej, po tułaczce długiej,
Jak nędzarz, bez nikogo z drużyny, bez sługi,
Na niewłasnym okręcie niech wróci do domu
I zastanie we własnym gnieździe pełno sromu! [Pieśń IX, 555-564]
Następnie Odyseusz z załogą tułał się po morzach, aż na sam koniec trafił na wyspę ze stadami wołów na cześć Heliosa. Po zabiciu wołów, zostali oni przeklęci, a statek został zatopiony na morzu. Jedynie Odyseusz się uratował i trafił na wyspę Ogygia, którą zamieszkiwała nimfa Kalipso, i spędził tam siedem lat.
Telemach, natchnionych przez Atenę, wyrusza w podróż do Pylos i Sparty, aby zdobyć informację o swoim ojcu. W tym samym czasie Odyseusz opuszcza Kalipso i udaje się w podróż do Itaki. Oboje wracają do domu, gdzie panoszą się biesiadnicy i zalotnicy Penelopy. Odyseusz wraz z Telemachem rozprawiają się z gachami.
Gościnność
Gościnność jest powtarzanym motywem w Odysei. Poprzez liczne przygody, Odyseusz (oraz Telemach) wielokrotnie zostają na łasce swoich gospodarzy.
„Jacyś tam obcy ludzie, o mój jasny panie!
Jest ich dwóch; wyglądają iście jak niebianie!
Rozkaż, czy wyprząc konie mamy im, czy dalej
Odprowadzić, by indziej gościny szukali?”
Menelaj tym oburzon rzekł: „Synu Boety
Eteoneju! Gadasz, jak gdyby to nie ty,
Tylko dziecko, co głupie powtarza wyrazy!
Czyż to my gościnności ludzkiej tyle razy
Nie doznali obadwa przed naszym powrotem?
Zeus mógłby znów nas karać, gdyby zabyć o tem.
Śpiesz się więc wyprząc konie i dać im wygody,
A tych gości zaprosić na weselne gody”. [Pieśń IV, 27-38]
Sposób w jaki Menelaj podejmuje Telemacha, czy gościnność Feaków udzielana Odyseuszowi, są przykładami tego, jak należy traktować gości, którzy zawsze są pod opieką Zeusa.
Grzech byłby i biedniejszym niźli ty żebrakiem
Gardzić i w próg nie puszczać. Tułacz czy ubogi,
Jest pod Zeusa opieką. [Pieśń XIV, 56-58]
Cyklop Polifem i nimfa Kalipso byli przykładami negatywnymi. Nie dbali o podstawowe zasady gościnności. Nimfa więziła Odyseusza, a cyklop chciał zjeść wszystkich, zostawiając Odyseusza (który przedstawił się jako Nikt) na sam koniec.
Słuchaj, bratku!
Nikt zjedzon będzie; jednak zjem go na ostatku,
A tych tam pierwej pożrę — ot, masz podarunek! [Pieśń IX, 387-389]
Zalotnicy w domu Penelopy nadużywali prawa gościnności. Prowadzi to do tragicznych wydarzeń i konfrontacji z Odyseuszem po jego powrocie.
Walka z przeciwnościami losu
Bogowie mają wpływ na los Odyseusza, podobnie jak miało to miejsce w Iliadzie. Odys aktywnie starał się walczyć z przeciwnościami losu. Wszystkie jego przygody wynikały z silnej chęci powrotu do ojczyzny i domu rodzinnego, a w szczególności do Penelopy.
Miłość
Odyseja jest piękną opowieścią o miłości. Odyseusz tęsknił z Penelopą nawet gdy był uwięziony u Kalipso.
[…] o nimfo! Jaż bym to nie wiedział,
Że między Penelopą a tobą jest przedział?
Że się równać nie może z twym wzrostem, urodą?
Prosta to śmiertelniczka, a tyś wiecznie młodą!
Mimo to tęsknię do niej; tęsknię coraz więcej,
Aby się dnia powrotu doczekać najpręcej;
Choćby mnie bóg znów jaki pogrążył w bałwany,
Zniosę mężnie, w cierpieniach jam wypróbowany.
Tylem już przebył, takie przechodził katusze
Na wojnie i na morzu, że i to znieść muszę! [Pieśń V, 218-227]
Penelopa również czyniła wszystko, bo kochała swojego męża i wierzyła, że wróci on do niej cały i zdrowy. Zwodziła zalotników i przy każdej okazji pytała o informacje na temat Odyseusza.
Synu! Mamże do siebie na górę tam wrócić
I znowu się na łoże łzami zlane rzucić,
Które wylewam, odkąd wraz z Atreja syny
Mąż mój poszedł na Ilion? Czemuż, mój jedyny
Nie chcesz, nim się tu zejdą ci zuchwali gburzy,
Opowiedzieć o ojcu, coś słyszał w podróży? [Pieśń XVII, 104-109]
Nawet gdy Odyseusz wrócił do domu, Penelopa nie była ufna. Dopiero gdy ujawnił on jej ich wspólną tajemnicę, doszło do ich pojednania.
Bibliografia
[Homer] Homer. Odyseja. Fundacja Nowoczesna Polska, 2022. Link do książki w WolneLektury.pl