Iliada to epos Homera, opowiadający o wojnie trojańskiej, wywołanej porwaniem Heleny przez Parysa, co spowodowało konflikt pomiędzy Grekami a Trojanami. W utworze ukazane są szczegóły ostatnich dni tej długotrwałej wojny.

Na początku epopei Achilles i Agamemnon zaplątują się w spór, który prowadzi do wycofania się Achillesa z walki. Decyzja ta prowadzi do tragicznych wydarzeń, obejmujących niemalże klęskę Greków oraz śmierci Patroklesa. W rezultacie Achilles mści się na Hektorze, zabijając go. Następnie oddaje ciało Hektora jego ojcu, Priamowi, i zapewnia Trojanom dwanaście dni na żałobę.

Iliada jest napisana barwnym i pełnym porównań językiem, na przykład:

A jak śmiałe odyńce, kiedy ich psy gonią,
Zwracają się i kłami walecznie się bronią:
Tak ci zwróceni walczą, dając tym odporem
Wytchnienie pierzchającym Grekom przed Hektorem. [Księga 11, 215-218]

Heroizm

Cała Iliada ukazuje czyny starożytnych herosów, takich jak Ajas, Hektor, Menelaj, Odyseusz i wielu innych, którzy brali udział w wojnie. W większości są pokazywani na polu bitwy, gdzie króluje męstwo i odwaga. Wszelkie przejawy tchórzostwa są potępiane, na przykład:

  • Parys zostaje zganiony przez swojego brata, Hektora, gdy próbuje ukryć się przed Menelajem:

Podły nikczemniku,
Zręczny tylko do niewiast, chytry płci zwodniku,
Z kształtu twoja zaleta. Obyś się nie rodził,
Obyś był nigdy w śluby małżeńskie nie wchodził!
I mnie by lepiej było, i dla ciebie z zyskiem,
Nie byłbyś się stał ludzkim, jak dzisiaj, igrzyskiem.
Jak tam szydzą Achaje, którym twoja postać
Wróżyła, że potrafisz śmiało placu dostać;
Lecz nie masz w sercu męstwa, nie masz w duszy cnoty.
A więc tak nikczemnymi obdarzon przymioty
Jakże śmiałeś na morze spuszczać twoje nawy?
Jak śmiałeś, lud zebrawszy do niecnej wyprawy,
Śliczną dziewkę oderwać od związków weselnych?
Wykraść niewiastę, krewną bohaterów dzielnych?
Skąd szkoda ojcu, państwu zguba ostateczna,
Radość nieprzyjaciołom, tobie hańba wieczna.
Czemuś się na Atryda nie wziął do oręża?
Doświadczyłbyś, jakiego żonę trzymasz męża.
W upominkach Kiprydy próżnej szukasz chluby,
Lutnia, kształt, włos trefiony nie wyrwie od zguby.
Lecz i Trojanie podli, że ciebie w zapłatę
Nieszczęść tylu w kamienną nie odziali szatę. [Księga 3, 39-60]

  • Diomed sprzeciwia się Agamemnonowi, gdy ten proponuje odwrót i opuszczenie Troi:

Nie miej za złe, że płochej sprzeciwiam się mowie
Jeśli sam chcesz powracać, powracaj w tej porze,
Nawy twe bliskie brzegów, otwarte jest morze;
Drudzy zostaną Grecy, aż Troi dobędą.
Jeśli i ci chcą wrócić, niech na nawy wsiędą,
Niech płyną; my haniebnej ucieczki nie dzielem
I póki będziem walczyć oba ze Stenelem,
Aż dumne wywrócimy Ilijonu grody,
Bośmy tu za boskimi przybili powody [Księga 9, 28-36]

Tragedia wojny

Tragedia w Iliadzie to nie tylko śmierć Patroklesa i Hektora, których opłakiwali odpowiednio Achilles i Pryjam. To przede wszystkim tragedia zwykłych żołnierzy na polu bitwy. Wielu bezimiennych wojowników ginie na kartach tej historii, jednak krótki opis śmierci Akemasa, jedynego syna Forbasa, dobitnie ukazuje ludzką niedolę na wojnie:

Lecz najbardziej się mężny Penelej zapalił;
Leci na Akamasa, ale ten się chroni:
Zgubny raz Ilijonej dostał z jego dłoni.
Ojciec, Forbas, największe stada tam posiadał,
Hermejas go pokochał, bogactwami nadał,
A tego tylko żona powiła mu syna.
Zgasła twa, biedny starcze, pociecha jedyna!
Trafił w oko, źrzenicę ruszył grot stalony,
Przeszedł na wylot głowę. Rycerz, krwią zbroczony,
Wyciąga obie ręce i na ziemi siada;
Wtedy z mieczem dobytym Penelej przypada,
Tnie w szyję: głowa z włócznią, którą jest przebita,
I z przyłbicą upada. [Księga 14, 267-279]

Przeznaczenie

Bogowie w Iliadzie odgrywają kluczową rolę, rządząc losem każdego człowieka. Wiele razy ingerują w wydarzenia, co jest wyraźnie podkreślane, na przykład podczas śmierci Archelocha, czy w słowach samego Zeusa dotyczących śmierci Sarpedona:

Polidam śmierci zręcznym uchronił się zwrotem,
Lecz za to Archelocha cios dosięgnął srogi,
Dla niego zgubę mściwe przeznaczyły bogi.
W kark go utrafia dzida Telamona syna,
Okrutnym razem żyły obiedwie podcina.
Padł i ziemi, waląc się pod śmiertelnym ciosem,
Wprzód niż kolanem dotknął czołem, twarzą, nosem. [Księga XIV, 241-247]

Zbliża się smutna chwila przeznaczona losem,
W której ma lec Sarpedon pod Patrokla ciosem. [Księga XVI, 243-244]

Bogowie wpływają na przebieg bitwy według własnego upodobania. Posejdon, Atena czy Apollo biorą nawet czynny udział w walkach.

Wtedy Zeus na górnej Idzie przebudzony,
Wyrwał się z towarzystwa pięknej swojej żony,
Wstał, na Greków i Trojan boskim rzucił okiem:
Ci pierzchają, ci mężnym następują krokiem;
Posejdon tam achajskiej przywodzi młodzieży;
Hektor wśród towarzyszów osłabiony leży,
Silną ranion prawicą, krew z piersi wyrzuca
I ledwie mu tchem słabym oddychają płuca.
Zabolał ojciec bogów nad rycerza losem… [Księga XV, 5-13]

Duma

Iliada rozpoczyna się od sporu Agamemnona i Achillesa, który bierze się z urażonej królewskiej dumy.

Lecz wiedz: gdy Feb ode mnie Chryzeidę bierze,
Dam rozkaz, niech ją moi odwiozą żołnierze,
A za to się do twojej posunę nagrody:
Bryzeidę ci wezmę z pięknymi jagody,
Byś znał, żem jest mocniejszy. [Księga I, 185-189]

Achilles również przez swoją urażoną dumę prosi matkę o wstawiennictwo u Zeusa, aby ten wspomógł Trojan.

Wspomnij mu to, kolana w czułej ściskaj dłoni,
Żebraj, aby trojańskiej dopomagał broni;
Niech bije Greki, do naw odeprze ze stratą,
Niech widzą, co mądrości ich króla zapłatą,
I niechaj Atryd swego pożałuje błędu,
Że dla najdzielniejszego męża nie miał względu [Księga I, 375-380]

Obydwoje nie dają się ubłagać, jednak Agamemnon zastanawia się nad swoim postępowaniem, gdy zaczyna przegrywać wojnę z powodu woli Zeusa. Pomimo przeprosin ze strony króla, Achilles nadal nie rusza na pole bitwy. Dopiero po śmierci Patroklesa, Achilles pokonuje swoją dumę i mści się na Hektorze.

Bibliografia

[Homer] Homer. Iliada. Fundacja Nowoczesna Polska, 2022. Link do książki w WolneLektury.pl